Şema Odaklı Çift Terapisi Dr Echard Roediger’in “İki bacak modeli”ne dayanmaktadır. Bu ifade, bireyin bağlanma/ait olma ve özerklik/girişkenlik ihtiyaçları arasında bir denge kurma metaforunu vurgular.
İki Temel İhtiyaç
Herkesin ilişkilerde denge arayışını belirleyen iki temel ihtiyacı vardır:
- Bağlanma ve Ait Olma: Sevgi dolu bağlar kurmak, kendimizi bir gruba veya birine ait hissetmek, desteklenmek ve kabul görmek.
- Özerklik ve Girişkenlik: Kendi bireyselliğimizi ifade etmek, saygı görmek, kontrol ve denge sağlayarak kendimizi dünyada güçlü bir şekilde var etmek.
Bu iki ihtiyaç, üzerinde durduğumuz iki bacak gibidir. Sağlıklı bir denge kurmak için her ikisine de eşit şekilde yaslanmamız gerekir. Eğer yalnızca özerklik tarafına yaslanırsak, benmerkezci ve ilişki içinde zorlayıcı hale gelebiliriz. Öte yandan, bağlanma ihtiyacını aşırı ön plana çıkarırsak, benlik duygumuzu kaybedebilir ve kendimizi sömürülmüş hissedebiliriz. Terapide ve ilişkilerimizde bu iki kutup arasında esnek bir denge kurmayı hedefleriz.
Temel Duygular ve İhtiyaçlarla İlişkisi
Paul Ekman’ın modeline göre, 5 temel duygu bulunmaktadır:
- Olumsuz Temel Duygular: Korku, üzüntü, iğrenme, öfke.
- Olumlu Temel Duygu: Neşe (mutluluk).
Olumsuz duygular, bir arabanın gösterge panelindeki kırmızı ışıklar gibi, karşılanmayan temel ihtiyaçlara işaret eder:
- Korku ve Üzüntü: Bağlanma ihtiyacının karşılanmadığını gösterir.
- İğrenme ve Öfke: Özerklik ve girişkenlik ihtiyacının karşılanmadığını işaret eder.
Bu duygular ön-bilişseldir, yani düşüncelerimizden önce oluşur. Örneğin, bir çocuğun annesinin yüzünde ifade görmediğinde hemen korku hissetmesi gibi, bu duygular hızlı ve derin bir şekilde işler. Terapide, bu duygu sinyallerini tanımlayarak çiftin ihtiyaçlarını anlamasına yardımcı oluruz.
Başa Çıkma Stilleri
İlişkilerde karşılaşılan zorluklara verilen tepkiler, üç temel başa çıkma stiline indirgenebilir:
- Savaş: Partneri kontrol etmeye çalışmak, agresif bir şekilde tepki vermek.
- Kaçış: İlişkiden duygusal veya fiziksel olarak uzaklaşmak, teması kesmek.
- Teslim Olma: Kendini feda edercesine uyum sağlamak, kendi ihtiyaçlarını yok saymak.
Bu başa çıkma stillerinin sert uçlarını yumuşatmayı ve daha esnek bir şekilde kullanılması amaçlanır.
- Savaşmak yerine sağlam duruş sergilemek,
- Kaçmak yerine geri adım atıp duyguları düzenlemek,
- Teslim olmak yerine işbirliği yapmak.
Bu esnek durumu, “sağlıklı yetişkin modu” olarak adlandırıyoruz.
4. Terapi Süreci ve Uygulama
Terapide, bu üç temel unsuru (ihtiyaçlar, duygular ve başa çıkma stilleri) çiftlere ilk veya ikinci seansta açıklarız. Çiftin bu modeli kavrayıp kavramadığını gözden geçirir, günlük yaşam örnekleriyle ilişkilendirmelerine yardımcı oluruz.
Çiftin ilişkilerindeki temel ihtiyaç dengesini anlamaları, duygularını tanımaları ve başa çıkma stillerini daha sağlıklı bir şekilde yönetmeleri için, modelin unsurlarını ev ödevi olarak uygulamalarını teşvik ederiz. Bu yaklaşım, çiftin sabit rollerinden çıkarak daha dengeli, duyarlı ve göz hizasında bir ilişki kurmasını destekler.